2023 yılında yayımlanan güncel bir makale kişilik özellikleri ile bilişsel yetenekler arasındaki ilişkilere yönelik önemli sonuçlara ulaştı.
“Meta-analytic relations between personality and cognitive ability” (Kişilik ve bilişsel yetenek arasındaki meta-analitik ilişkiler) isimli bu makalede bireylerin sahip olduğu özelliklerin bilişsel yetenekleri başta olmak üzere birçok davranış üzerindeki etkisi inceleniyor.
Önce araştırmanın metodolojisini inceleyelim.
Araştırmaya 50 farklı ülkede yapılan 1976 çalışmanın verilerini inceliyor.
Araştırma kapsamına alınan çalışmaların tüm örneklemi toplandığında, analize milyonlarca bireysel katılımcının dahil edildiği çok geniş bir örnekleme sahip.
Katılımcı profiline baktığımızda, yaşlarının 12 ile 100 arasında değiştiği ve %54.1’inin erkek olduğu görülüyor.
Araştırmaya toplamda 79 kişilik özelliği ve 97 bilişsel yetenek faktörü dahil ediliyor.
Genel çerçevede, kişilik özellikleri beş büyük kişilik faktörü (Big Five) çerçevesinde kategorize ediliyor ve nevrotiklik, dışadönüklük, açıklık, uyumluluk ve sorumluluk faktörlerini kapsıyor.
Bilişsel yeteneklerse, genel zihinsel yetenek, birincil yetenekler ve spesifik yetenekler olarak hiyerarşik bir düzeyde ele alınıyor.
Peki bulgular neyi işaret ediyor? Yeni deneyimlere açık olmak bilişsel yetenekler üzerinde etkili!
Araştırma kapsamında ulaşılan sonuçlar, açıklığın bilişsel yeteneklerle güçlü pozitif ilişkiler gösterdiğini belirtiyor.
Yani yeni deneyimlere açık olan kişilerin bu özelliğinin bilgi edinme ve bilişsel yeteneklerin gelişiminde önemli bir rol oynadığı vurgulanıyor.
Buna ek olarak, açıklık dışındaki kişilik özelliklerinin de bilişsel yeteneklerle güçlü ilişkiler gösterebileceğini belirtiliyor.
Örneğin, nevrotiklik ve bu değişken altında yer alan depresyonun, bireylerin genel zihinsel yetenekleri ve temel bilişsel yetenekleri üzerinde olumsuz etkiler yarattığı, dolayısıyla depresyonun bilişsel işlevleri olumsuz yönde etkilediği görülüyor.
Nevrotikliğin altında yer alan şüphecilik ve kaygı değişkenleri için de aynı durum söz konusu.
Bu özelliklerin çeşitli bilişsel yeteneklerle olumsuz ilişkisi olduğu belirliyor.
Dışadönük olmak da bilişsel yeteneklerimiz üzerinde olumlu etkiye sahip.
Dışadönük bireylerin verileri incelendiğinde bu özelliğe sahip kişilerin bilişsel yeteneklerinde olumlu bir etki olduğu görülüyor.
Yani aktif ve dışa dönük bireylerin bilişsel görevlerde daha başarılı olabileceğini göstermektedir.
Sorumluluğun, altında yer alan çalışkanlık, uyumluluk ve şefkat gibi kişilik özelliklerinin de bilişsel yetenekler üzerinde olumlu etkisi olduğu belirtiliyor.
Araştırmacılar, bu özelliklerin bilgi edinme ve bilişsel yeteneklerin gelişiminde önemli olduğuna dikkat çekiyor.
Özetle, bireylerin bilgi işleme yeteneklerini ve zihinsel süreçlerini etkili bir şekilde kullanabilme kapasitesini ifade eden bilişsel performansın büyük ölçüde kişilik özellikleriyle ilişkili olduğu görülüyor.
Tabii her bilimsel araştırmada olduğu gibi bu araştırmanın da bazı kısıtları olabileceğini ve kendi örneklemi kapsamında genelleştirilebileceğini hatırlatarak içreiğimi noktalayalım.
